امام حسین (ع) زیر باز ظلم نرفت، یکی از ریشه های جاودانگی اش همین آزادگی بود که فرمود:«هیهات من الذلة »
    برخی از تابوت واره های گذشته را با شاخه های نخل آذین میکردند و به آن نخل میگفتند. قبل از اسلام تلبوت بزرگان را با شاخه های سرو تزئین میکردند2 ، در سازه ظاهری نخل و وجه تسمیه آن افکار اعتقادی و ادبی ، جلوه پیدا کرده نخل از نخلستان عرب و سرو از بوستان قارس در هم آمیخته و« نخل ماتم » متولد شده به همین حاطر «نخل عزا» به شکل سرو است و نخل صدایش میکندد3 .
     قبل از اسلام ایرانیان در مرگ سیاووش عزاداری میکردند و در عزاداری های خویش عِماری4  به دوش میکشیدند که آن ، تابوت واره ای به یاد تابوت سیاووش بوده است.
    شیعیان محله کرخ بغداد وقتی به زیارت امیرالمومنین یا حضرت سیدالهشدا (ع) میرفتند دستگاهی را آینه بندی شده با خود حمل میکردند که منجنیق نام داشت و این منجنیق شبیه به این نخل بوده است5 .
     رسم تابوت گردانی ریشه ای دیرینه داشته که تا امروز ادامه پیدا کرده است ؛ نخل نشانه تابوت امام حسین (ع) است و در عزای دیگر ائمه (س) نیز از نخل استفاده میشود ولی بیشترین کاربرد آن در عزای حضرت سیدالهشدا است.
      
_____________________________________________________________________
1 نگارنده
2 کاظمینی، میرزا محمد، نخل
3 نامهای دیگر نخل عبارتند از: عزا، نخل ماتم،نخل محرم،نخل تابوت
4 صندوق مانندی که برای نشست سوار آن را برروی پشت شتر و فیل میگذارند و به آن محمل و هودج نیز میگویند(فرهنگ دهخدا)
5 بلوک باشی،علی، نخل گردانی،: به نقل از المنتظم: ابن جوزی
     
    « در شهر نجف دسته بزرگی در شب بیست و یکم ماه رمضان، در سالگرد شهادت حضرت علی (ع) راه می افتد و از کوفه به نجف میرود. دسته، مَحَّفه ای(عماری) سیاه پوش را که عمامه سبزی روی آن شمشیری در کنار آن گدشته را با نوحه خوانی و سینه زنی به مزار آن حضرت میبرند.
     این محفه گردانی –تابوت تمثیلی یا جنازه تشبیهی حضرت امیرالمومنین – را مردم کربلا نیز در شب یست و یکم ماه رمضان برگزار میکنند. شیعیان کاظمین هم در روز بیست و پنجم رجب ، سالگرد شهادت حصرت موسی بن جعفر محفه ای (عماری) را سیاه پوش میکنند و عمامه سبزی روی آن میگذارند و کُند و زنجیر از آن می آویزند، در این روز این تابوت سیاه پوش را از بغداد که در یک فرسخی کاظمین قرار دارد تشییع میکنند و با نوحه خوانی و سینه زنی به صحن مزار آن حضرت می برند1 »
    از پیرمرد پرسیدم که کدام یک از نخلهای یزد بزگتر است ؟

______________________________
1 عزاداری سنتی شیعیان در بیوت علما وحوزه های علمیه و کشور های جهان: حسین معتمدی
پیرمرد: از نظر سن و سال نخل امیر چخماق ، چون 400 سال سن دارد1  ولی از نظر قد و قامت نخل میدان بعثت (میدان شاه) بزرگتر است 2 .
    پیرمرد اهی کشید و گفت حیف که پای این دونخل به زمین بسته شده برای حرکت کردن میدان ندارد، ما میدانهارا برای خودمان و رفت و آمد اتوموبیل ها وسعت دادیم، صنعتمان پیش آمد و سنتمان فراموش شد. حالا این دو نخل که روزی بر دوش دو گروه حیدری و نعمتی 3 با فریاد حسین حسین حرکت میکرد کنار میدان ایستاده، زیاد هم به آنان اعتنایی نمیشود،سالی یکبار نخل امیرچخماق را سیاه پوش میکنند که همین جای شکر دارد.
    
_____________________________
1 تاریخ یزد؛ عبدالحسین آیتی
2 یاگاری های یزد؛ ایرج افشار، اضلاع نخل میدان امیر چخماق (8.5*8.5) و بلندی آن را 8.5 متر ضبط کرده و نخل میدان شاه را (12 * 12) و بلندی ان را 9 متر نوشته است.
3 در مصاحبه ای که با آقای جلال متولی صورت گرفت مسئله رقابت دوگروه حیدری و نعمتی در عزاداری ها مطرح شد که پای این رقابت در نخل برداریها هم کشیده شد طوری که نخل امیرچخماق را یک گروه و نخل میدان شاه را گروهی دیگری بر میداشتند. و کشاکش تعصب انگیز آن زمان زیاد بوده است.

     پرسیدم نخل را چه کسی میسازد؟
    گفت: کسی که عاشق باشد، کسی که بارها به خود گفته باشد کاش کربلا بودم، کسی که به غریبی حسین (ع) پی برده باشد؛ کسی که دوست داشته باشد برای پیکر عریان و بی سر و پاره پاره حسین که در نهایت غریبی بدون کفن  درخاک سپرده شد کاری کرده باشد،کسی که به خودش اجازه ندهد بی وضو به نخل نزدیک شود، کسی که زمزمه اش زیارت عاشورا باشد؛ سازنده نخل نجاری است که عشقش بیشتر از هنرش باشد یا به تعبیری هنرش عشق باشد. امروزه استادان با تجربه ای مهارت خویش را با عشق به اباعبدالله در هم می آمیزند و نخل میسازند1 .
    پرسیدم : پشتوانه مالی ساخت یک نخل چیست ؟ از کجا پول آن تامین میشود؟

___________________________
1نخل سازان معروف یزد آقای عباس مجاور با بیش از 30 سال تجربه و آقای حسین  خیراندیش از نخل سازان امروز است؛ به نقل از تحقیق خانم رمضانخانی

    جواب داد: پشتوانه همه ادوات عزاداری حسین و مراسم ها و فعالیت ها خود امام حسین است معمولا هزینه تهیه و ساخت نخل را با عنایت حضرت خود مردم عهده دار میشوند و هر کس به قدر وسع خویش کمک میکند اما گاهی نخل هایی هم هست که فردی سفارش ساخت آن را میدهد و هزینه اش را پرداخت میکند مثل نخل امیرچخماق که دو زن زرتشتی به خاطر براورده شدن حاجشتشان نذر  کرده بودند  و وقتی حاجتشان روا شد هزینه اش را پرداختند یا نخل میدان بعثت (میدان شاه) که خان وزیر،سفارش ساخت آن را داد و هزینه اش را پرداخت1.
غروب شده بود باید به هیات میرفتم وقت خداحافظی با پیرمرد شده بود ولی دلم نمی آمد از او جدا شوم میخواستم تا صبح کنارش بنشیبنم و او تا صبح از نخل برداری و آداب آن حرف بزند،خیلی چیز ها برایم گفت که برای اولین بار شنیده بودم.
    گفتم: فردا عاشورا است میخواهم در یک مراسم نخل برداری شرکت کنم کجا بروم ؟

__________________________
1 نقل قول از جلال متولی

    گفت: برو تفت، برو مهریز، در چند محله مهریز نخل برداری میشود یکی از یکی با شکوه تر، حسینیه شاه ولی تفت فردا قیامت است برو ببین عشق به امام حسین (ع) چگونه نخل با این عظمت را از جا میکند و نرم و آرام در طوفان عزا پیش میبرد.
    گفتم: حیف که نمیتوانم بروم.
    گفت: اگر عاشق بودی با سر و پا میرفتی.
    گفتم: پای دلم به یکی دیگر از بند های عشق آقا گیر است، توی حسینیه محله مان تا ساعت 2 بعد از ظهر مراسم داریم.
   گفت: بعد از از مراسم برو حسینیه شاه ابوالقاسم، هیات مریم آباد برای نخل برداری به آنجا میرود.
    تشکر کردم و خواستم خداحافظی کنم پرسیدم شما اینجا می مانید؟
    جواب داد: بله، من تا صبح کنار نخل میمانم میخواهم طلوع آفتاب کنار نخل باشم، قدیمی ها صبح عاشورا دورنخل جمع میشدند و برنامه ای داشتند، اشعاری درباره صبح عاشورا میخواندند، در بعضی از روستاها هنوز هم کنار نخل ها صبح زود شلوغ میشود و چنین مراسمی برپاست.
             

                                                                                                                        ای صبح      روسیه   ز چه رو    می شوی      سفید                                     امروز        می شود       خلف        مرتضی     شهید

                                                                                                                ای صبح دم مزن، کاین صبح، شام ماست                                     بر سینه سنگ    کوب  که قتل امام ماست

                                                                                                              ای صبح  دم مزن    که زمان   بی شکیب شد                                      هنگامه   شهادت    شاه   غریب     شد ...

   - آداب دو هیأت برای یک نخل
   هیات شاه ابوالقاسم چند روز مانده به عاشورا نخل حسینیه شاه ابوالقاسم را میبندند1  بعد برای دعوت هیات مریم آباد اقدام میکنند سالهاست این دو هیات (هیات شاه ابوالقاسم و هیات مریم آباد) مراسم نخل گردانی را آن هم با رعایت آدابی انجام میدهند.
   مراتب دعوت و پاسخ به دعوت بین دو هیات در سه مرحله صورت میگیرد.
    مرحله نخست زمانی است که بعد از بستن نخل و آراستن آن، هیات شاه ابوالقسام برای عزاداری به محله مریم اباد میرود و در حسینیه آنان عزاداری میکند در این عزاداری هیات شاه ابوالقسام سنگ تمام میگذارد حداکثر جمعیت هیات شاه ابوالقسام حضور دارند و بهترین نوحه و اشعار با زیباترین وجه ادا میشود، در یک کلام هیات شاه ابوالقسام توان عزاداری بی ریای خویش را در این مجلس به کار میگیرد و عزاداری مفصلی صورت میپذیرد.
    مرحله دوم، دعوت باز از طرف هیات شاه ابوالقسام است به این صورت که بزرگان هیات رقعه ( دعوت نامه) میبرند. در مبحث رقعه اشاره شد که برای دعوت هیات ها رقعه میفرستند یعنی برای دعوت هیاتی  یک نفر رقعه را میبرد و به هیات دعوت شده میدهد، ولی اینجا رقعه را بزرگان هیات میبرند که هم شکل رسمی تر دارد و هم بیانگر اهمیت این دعوت است.
    هیات مریم آباد با دریافت رقعه در نهایت احترام مراتب خدمتگزاری خویش را برای برپایی عزاداری و نخل برداری ابراز میدارد و به این شکل میپذیرد که در این مراسم شرکت کند ولی پاسخ عملی آنان روز بعد از دریافت رقعه است.

__________________________
1 نخل بستن: مشکی پوش کردن و آذین بستن نخل؛ به کسی که این کار را عهده دار میشود نخل بند گویند نام دیگر چنین کسی نخل آرا است. فامیلی نخل بند از همین هنر گرفته شده. هنر نخل بندی یکی از هنر های فاخر یزدیها بوده است.

مرحله سوم، بازدید از نخل و عرصه نخل برداری است که بزرگان هیات مریم آباد به اتفاق فرمانده نخل1  به حسینیه شاه ابوالقاسم رفته و بازدید صورت میپذیرد در این بازدید شیوه نخل گردانی مرور میشود و وضعیت نخل بررسی میگرددو...
   با پایان یافتن این مرحله ، سه مرحله دعوت و پاسخ تمام میشود حالا مهم ترین مسأله که نخل گردانی است میماند که با تعیین ساعت برگزاری، مراسم تشریفات مقدماتی به پایان میرسد.

- حرکت هیأت به سوی نخل
   عاشورا حدود ساعت 2 بعد از ظهر کفشها در خانه ها جا میماند.
                                                                                                  ما به یاد شاه عریان دیده گریان می رویم                                                                                                          نوحه خوان و سینه زن با پای عریان می رویم
 
__________________________
1 فرمانده نخل کسی است که روی چوبهای بارکش نخل می ایستد و برای حرکت فرمان می دهد.

     علم هیات مریم آباد جلودار کاروان است، پشت علم تا چشم کار میکند مردان سیاه پوش و بعد از آن زنان و کودکان حرکت میکنند. خیال میکنی دریچه سدی را گشوده اند، سیل عظیم جمعیت به سوی حسینیه شاه ابوالقاسم جاری میشود کوچه ها مثل جویی است که تحمل گذر این جمعیت را ندارد، قدم به قدم، گاو، گوسفند و شتر قربانی میشود،گام به گام از این کاروان عزادار با شربت و نقل و چای پذیرایی میکنند، این کاروان از مریم آباد تا حسینیه شاه ابوالقاسم باید از چنیدن محله با پای برهنه عبور کند، ساکنان محله هایی که در راه عبور هیات هستند کوچه هارا آب و جارو کرده اند و دود اسفند رنگ و بویی تازه و نو به کوی و برزن داده است. اگر وسط معرکه باشی ابتدا و انتهای این قافله را نمیبینی حدود دو ساعت طول میکشد تا علم هیات مریم آباد به نزدیکی شاه ابوالقاسم برسد، قربانی های نذری که در کناره کوچه ها ذبح شده اند و پذیرایی قدم به قدم از هیات زمان میبرد و از سرعت حرکت هیات میکاهد، جوانان پا برهنه و کمر بسته، نوحه خوان و سینه زن شانه به شانه هم استوار و محکم قدم بر میدارند انگار نه انگار که پایشان برهنه است.
    حسینیه شاه ابوالقاسم مملو جمعیت است، جمعیتی که آمده اند با دیدن نخل برداری و نخل گردانی گرداگرد نخل عزاداری عبور کنند، جمعیتی که به وسعت بیابان کربلا درد در سینه جای داده که چرا تن عریان حسین (ع) بر زمین مانده؟! جمعیتی که آمده سیل اشکی از دیده ببارد تا فراتی برای تشنگی روز محشر باشد. در این ازدحام جمعیت چگونه نخل برداری میشود ؟ جمعیتی که در راه است چه؟ آنهارا باید کجا جا داد؟ یک وجب از زمین حسینیه پیدا نیست از کثرت جمعیت شانه مردان به هم چسبیده، نمیسشود تکان خورد! آن همه آدم برای نخل برداری قرار است به اینجا بیایند! چگونه امکان پذیر است؟ اصلا با عقل جور در نمی آید.
     دیدن کاروانی که در راه است تا به نخل برسد، دیدن این جمعیت که زودتر آمده اند تا در نخل برداری شرکت کنند، جلوه ای از عشق سرشار یزدیها به امام حسین (ع) است، وقتی که میبینی چگونه مردم عاشقانه به سوی نخل می آیند، تازه میتوانی خودت را محک بزنی که چقدر حسینی هستی.
     جوش و خروشی در حسینیه شاه ابوالقاسم برپاشد علم و هیات شاه ابوالقاسم به طرف بیرون از حسینیه حرکت کرد و مردان هیات شروع به سینه زنی و نوحه خوانی کردند، حسینیه خلوت شد فقط زنها که برای تماشای نخل روی پشت بام رفته بودند حضور داشتند.گویی هیات مریم آباد به محله آنان رسیده است باید به استقبالش بروند. پانصد متر به حسینیه مانده صدای نوحه خوانی و سینه زنی دو هیات که به هم نزدیک میشوند به گوش میرسد نزدیک شدن دوعلم به هم که یکی دعوت شده و دیگری میزبان است و صدای فریاد نوحه خوانی و هیاهوی سینه زنی غوغایی بر پا میکند، گویی نیمی لز مردم شهر اینجا هستند اعضای این دو هیات سینه میزنند و نوحه میخوانند و بقیه مردم ناله میزنند و اشک میریزند. وقتی دودسته عزادار به هم رسیدندعلم هیات شاه ابوالقاسم پشت علم مریم آباد قرار گرفت. به این شیوه، تشریفات استقبال انجام شد و هیات مریم آباد برای نخل برداری روانه صحن حسینیه گردید.
     دم و بازدم نفس های جمعیت، تپش قلب حسینیه است که برای حرکت نخل به شماره افتاده اند. فرمانده نخل، نخل را بوسید و روی چوبهای بار کش آن ایستاد. او نکاتی را به جمعیت و کسانی که زیر نخل ایستاده اند یاد آوری میکند،چیزهایی که میگوید برنامه ایست که قبلا مرور شده، او به نمایندگی بزرگان و پیشکسوتان و پیرمردانی که تجربه هایی ارزنده دارند اینجا می ایستد و نکاتی را که هماهنگ شده بازگو میکند. سه بار قرار است نخل از جایش حرکت کند و هر بار دو دور به چرخش درآید.
    صدا از بلندگوهای حسینیه طنین انداز شد:
                                           " اعظم الله اجورکم بمصائب الحسین (ع) " 1
از همگی شما خواهشمندم و تقاضا میکنم که پا برهنه باشید افراد زیر نخل توجه کنید؛قدبلندها سمت راست و کسانی که قدشان کوتاه تر است سمت چپ نخل باشند، وقتی که نخل حرکت کرد همه همراه آن حرکت کنید، هر کسی که در حسینیه است حرکت کند، چون میدان حسینیه پر از جمعیت است جای برای ایستادن نیست، خواهش میکنم با حرکت نخل، همه باهم حرکت کنید.

__________________________
1 خدا اجر بسیار عظیم در مصائب حسین (ع) (برپایی عزداری حسین) به شما عطا کند.